«Έτσι τελειώνει ο κόσμος: όχι με έναν κρότο, αλλά με έναν λυγμό», έγραψε ο Τ.Σ. Έλιοτ. Κι ίσως αυτή η φράση να μην περιγράφει μόνο το τέλος ενός ποιήματος, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο τελειώνουν οι πολιτισμοί…
Στη δυτική ιστορία έχουμε συνηθίσει να φανταζόμαστε την κατάρρευση ως κάτι θεαματικό: πολέμους, επιδημίες, εισβολές, φωτιά και χάος.
Αλλά ίσως ο πραγματικός κίνδυνος να είναι πιο ύπουλος — μια μακρά περίοδος παρακμής, όπου τίποτα δεν καταρρέει, αλλά και τίποτα ζωτικό δεν γεννιέται.
Αυτή είναι η βασική ιδέα του Ντάουθατ στο The Decadent Society: Η παρακμή ως μια κατάσταση υλικής άνεσης αλλά πνευματικής κόπωσης, τεχνολογικής επανάληψης, δημογραφικής συρρίκνωσης, πολιτικής αδράνειας και καλλιτεχνικής στασιμότητας…
Η Παρακμή δεν είναι Καταστροφή — Είναι Κόπωση…
Όπως εξηγεί ο Ζακ Μπάρζουν, η παρακμή δεν σημαίνει ότι ένας πολιτισμός πέφτει σε χάος. Αντίθετα, παραμένει ενεργός — αλλά χωρίς να βλέπει δρόμο μπροστά του. Οι θεσμοί δίνουν την εντύπωση ότι υπολειτουργούν, οι τέχνες και η ζωή μοιάζουν εξαντλημένες και κυριαρχεί ένα αίσθημα παραίτησης.
Η Αρχαία Ρώμη είναι το κλασικό παράδειγμα: Οχι η κατάρρευση, αλλά οι αιώνες αργής αποσύνθεσης μετά την Κρίση του 3ου αιώνα.
Όπως έγραψε ο Ουίσταν Ώντεν: «Δεν μας τρομάζει ότι η Ρώμη τελικά έπεσε, αλλά ότι άντεξε για τέσσερις αιώνες χωρίς δημιουργικότητα ή ελπίδα.»
Τεχνολογία: Πολλή επανάληψη, Λίγη επανάσταση..
Φαινομενικά ζούμε σε μια εποχή ραγδαίας τεχνολογικής προόδου.
Όμως, όπως υποστηρίζει ο Ντάουθατ, αυτό είναι εν μέρει ψηφιακή ψευδαίσθηση. Η αληθινή τεχνολογική επανάσταση —αυτή που άλλαζε τον φυσικό κόσμο— έχει επιβραδυνθεί από τη δεκαετία του 1970. Το μεγαλύτερο μέρος της καινοτομίας σήμερα αφορά οθόνες, εφαρμογές και επικοινωνιακά εργαλεία.
Ο 20ός αιώνας μεταμορφώθηκε μέσα από τον ηλεκτρισμό, τις μηχανές, τα αεροπλάνα, το τηλέφωνο και πόσα ακόμη.. Από το 1970 και μετά; Περισσότερο βελτιώσεις παρά ριζοσπαστικές αλλαγές. Ακόμη και η επιχειρηματικότητα έχει μειωθεί δραματικά — λιγότερες νέες εταιρείες, λιγότερη δημιουργικότητα, λιγότερο ρίσκο. Επικοινωνούμε γρηγορότερα, αλλά ζούμε πολύ πιο αργά…
Οικονομία: Πλούτος Χωρίς Πρόοδο..
Παρά την αύξηση μισθών και εισοδημάτων, ένα μεγάλο μέρος αυτής της “προόδου” εξανεμίζεται μέσω φόρων και πληθωρισμού. Η συνεχής αύξηση της προσφοράς χρήματος λειτουργεί σαν αόρατος φόρος που διαβρώνει τις αποταμιεύσεις.
Αυτό οδηγεί σε οικονομίες που φαίνονται δραστήριες αλλά στην πραγματικότητα είναι στάσιμες, με χαμηλή παραγωγικότητα και περιορισμένη ανοδική κινητικότητα.
Δημογραφική Στείρωση: Η Πιο Σαφής Ένδειξη Παρακμής..
Ολόκληρη η Δύση —και πλέον και οι ΗΠΑ— έχει περάσει σε ποσοστά γονιμότητας κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης. Και αυτό δεν είναι απλώς κοινωνικό ή οικονομικό ζήτημα. Είναι υπαρξιακό.
Πτωτική γονιμότητα σημαίνει:
γήρανση πληθυσμού
επιβράδυνση ανάπτυξης
έλλειψη δημιουργικότητας και ρίσκου
απώλεια πίστης στο μέλλον
Ο Ντάουθατ το θέτει ωμά: «Η υπο-αναπλήρωση είναι το θεμελιώδες γεγονός της ζωής στον 21ο αιώνα.»
Αντίθετα, η Αφρική —νεανική και εύφορη— αναμένεται να κυριαρχήσει δημογραφικά τον πλανήτη μέχρι το 2100.
Καλλιτεχνική Στασιμότητα: Η Τέχνη ανακυκλώνει τον Εαυτό της…
Στην ποπ μουσική, η ποικιλία και η πολυπλοκότητα έχουν μειωθεί.
Οι ταινίες πλέον είναι σχεδόν αποκλειστικά franchise, ριμέικ και πάει λέγοντας. Η βιομηχανία του κινηματογράφου έχει μετατραπεί σε γραμμή παραγωγής νοσταλγίας.
«Δεν είναι μεγάλο μέρος της κινηματογραφικής βιομηχανίας — είναι η ίδια η βιομηχανία», γράφει ο Ντάουθατ.
Όλα αυτά είναι σημάδια πολιτισμού που επαναλαμβάνει, όχι που δημιουργεί.
Μια Κουλτούρα μουδιασμένη από Οθόνες και Νάρκωση…
Καθώς η πραγματική πρόοδος επιβραδύνεται, ο σύγχρονος άνθρωπος καταφεύγει:
στο διαδίκτυο και την εικονική ζωή, στα “μαλακά” και “σκληρά” ναρκωτικά που λειτουργούν ως καταπραϋντικά, στη μόνιμη απόσπαση των αισθήσεων.
Τα ναρκωτικά των 60s άνοιγαν πόρτες συνείδησης· τα ναρκωτικά της σημερινής εποχής κλείνουν αυτές τις πόρτες.
Ο ήπιος αυταρχισμός της καλοσύνης
Κουρασμένοι, παραιτημένοι και μουδιασμένοι, πολλοί πολίτες ζητούν από το κράτος όχι ελευθερία αλλά προστασία. Έτσι αναδύεται αυτό που ο James Poulos ονόμασε «ροζ αστυνομικό κράτος»: Ένας φιλικός αυταρχισμός που δικαιολογεί την επιτήρηση και τον έλεγχο στο όνομα της υγείας, της ευαισθησίας, της ασφάλειας.
Οι παλιές ελευθερίες συρρικνώνονται επειδή θεωρούνται “επικίνδυνες”. Οι νέες ελευθερίες —κατανάλωσης, αυτο-έκφρασης, σεξουαλικής επίδειξης— θεωρούνται ιερές. Η κοινωνία γίνεται πιο απαλή… αλλά και πιο δεσποτική.
Το πιο επικίνδυνο σενάριο: Όχι η κατάρρευση, αλλά η διάρκεια…
Η παρακμή μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση — αλλά μπορεί και να παγιωθεί.
Και, όπως σημειώνει ο Ντάουθατ, αυτό ίσως είναι πιο τρομακτικό: Μια κοινωνία που δεν πέφτει ποτέ, αλλά ούτε αναγεννιέται — μια Ρώμη χωρίς Αττίλα.
Μια σκοτεινή εποχή που δεν τελειώνει.
Υπάρχει Ελπίδα; Η ατομική αναγέννηση ως πρώτο βήμα…
Η αναγνώριση της παρακμής είναι απαραίτητη για να αντισταθούμε σε αυτή. Ακόμη και μέσα σε παρακμιακές εποχές, ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει δημιουργικά, γόνιμα και ουσιαστικά. Η αναγέννηση συχνά ξεκινά:
από μικρές κοινότητες, από άτομα που καλλιεργούν αρετές, από ανθρώπους που αρνούνται τη ματαιότητα, από νέες μορφές κουλτούρας που δεν έχουν ακόμη γίνει mainstream
Και γράφω για τέλος... Μια κοινωνική ανανέωση —ίσως ήδη αόρατη αλλά υπαρκτή— μπορεί να ξεπηδήσει... Ο δυτικός πολιτισμός δεν βρίσκεται στα πρόθυρα θεαματικής κατάρρευσης. Βρίσκεται όμως σε μια βαθιά περίοδο κόπωσης, στασιμότητας και δημογραφικής, πολιτιστικής και τεχνολογικής εξάντλησης.
Αν αυτή η παρακμή συνεχιστεί χωρίς αντίσταση, μπορεί να διαρκέσει αιώνες. Αν όμως αναγνωριστεί, μπορεί να γίνει η απαρχή μιας νέας αναγέννησης.
Η επιλογή δεν ανήκει στα έθνη ή στους θεσμούς.
Ανήκει σε όλους εμάς…
